Hoạt động của GV và HS

Dự kiến sản phẩm

Bước 1: Chuyển giao nhiệm vụ

GV nêu yêu cầu:

- HS quan sát tranh: cô Tấm bước ra từ trái thị

- HS chia sẻ: Chi tiết có trong thực tế hay không? Tại sao cần sáng tạo chi tiết đó trong truyện?

Bước 2: Thực hiện nhiệm vụ

- HS suy nghĩ cá nhân trả lời câu hỏi.

- GV quan sát, gợi ý nếu HS gặp khó khăn.

Bước 3: Báo cáo, thảo luận

- GV gọi 2-3 HS trả lời câu hỏi.

- HS khác lắng nghe, nhận xét, góp ý.

Bước 4: Đánh giá, kết luận

- GV nhận xét, đánh giá câu trả lời của HS và dẫn vào bài học

=> Trong muôn vàn câu chuyện kì ảo chúng ta đã từng đọc, từng biết, từng nghe, từng xem, có lẽ câu chuyện về nàng Bích Châu – một nữ trung hào kiệt triều Trần để lại những ấn tượng thật khó quên. Hãy cùng nhau đọc văn bản “Hải khẩu linh từ” để hiểu rõ hơn về nhân vật và sức hấp dẫn của nghệ thuật kể truyện. 

 HS nhận thức được yếu tố kì ảo là đặc trưng thi pháp của truyện dân gian.

- Yếu tố kì ảo còn là một thủ pháp nghệ thuật trong truyện trung đại và hiện đại.

Hoạt động của GV và HS

Dự kiến sản phẩm

Bước 1: Chuyển giao nhiệm vụ

- GV tổ chức trò chơi: Ai nhanh hơn? bằng hình thức trắc nghiệm

- GV nêu nhiệm vụ: Thi đấu giữa các tổ, tổ nào giơ tay nhanh nhất sẽ được giành quyền trả lời, trả lời đúng được cộng điểm

- Bộ câu hỏi trắc nghiệm:

Câu 1. Truyện truyền kì phát triển trên nền tảng nào?

A. Những tín ngưỡng văn hoá trong đời sống tinh thần của các dân tộc

B. Trí tưởng tượng của các nhà văn trung đại

C. Thần thoại, truyền thuyết,.. của văn học dân gian

D. Tài năng ngôn ngữ của tác giả dân gian

(Đáp án: A,C)

Câu 2. Nhân vật kì ảo trong truyện truyền kì có những đặc điểm

A.  Nhân vật có thể có năng lực siêu nhiên, xuất thân kì lạ, diện mạo khác thường, hành tung biến hoá,..

B. Nhân vật là “con người nếm trải”, luôn có sự biến đổi, có quá trình phát triển nhiều khi quanh co, phức tạp về tính cách, tâm lí.

C. Thân phận (khác thường, lạ lùng) của con người cũng trở thành một đối tượng phản ánh đặc biệt, nhằm thể hiện các ý niệm, khắc hoạ bức tranh phong phú về đời sống.

D. Nhân vật thuộc về một tuyến nhất định (xấu – tốt, cao cả - thấp hèn,…) và có tính chức năng (do vậy mà hành động khá đơn điệu).

E. Nhân vật được chú trọng xây dựng với những góc cạnh đa dạng, thể hiện dụng ý nghệ thuật riêng của tác giả.

 (Đáp án: A,C,E)

Câu 3. Sự việc kì ảo trong truyện truyền kì có những đặc điểm

A. Các tình tiết, sự kiện, hành động,... kì ảo liên kết với nhau thành chuỗi, tạo nên cốt truyện có tính chất li kì, huyền hoặc.

B. Tình huống tâm lí đa dạng, phức tạp.

C. Không gian và thời gian khác lạ, bất thường.

D. Không gian hiện thực được nhìn từ góc độ đời tư, quan tâm đến cái thường ngày.

 (Đáp án: A,C)

Câu 4. Thủ pháp nghệ thuật trong truyện truyền kì có những đặc điểm

A. Kết hợp linh hoạt giữa yếu tố kì ảo với yếu tố thực.

B. Hoà trộn không gian các cõi (thần tiên, trần tục, âm phủ,…);

C. Thống nhất về thời gian thực và mộng, biến động xoay vần và tĩnh tại bất biến.

D. Sử dụng giấc mộng, đan xen thực tại với hồi ức.

(Đáp án: A,B,C,D)

Câu 5. Vai trò của yếu tố kì ảo trong truyện truyền kì

A. Nhằm lí giải ước mơ của con người.

B. Nhằm lí giải một nội dung hiện thực nhất định.

C. Nhằm nhân hóa các lực lượng tự nhiên.

D. Tạo nên sự lôi cuốn, sức hấp dẫn, sự li kì,... của tác phẩm.

(Đáp án: B,D)

Câu 6. Đặc điểm ngôn ngữ trong truyện truyền kì

A. Đan xen tản văn với biền văn và vận văn

B. Thường sử dụng lối nói so sánh - ẩn dụ.

C. Ưa hình thức biểu đạt cầu kì, khoa trương, phóng đại.

D. Chuộng ngôn từ hoa mĩ; dùng nhiều điển cố, hình ảnh biểu trưng,...

(Đáp án: A,B,C,D)

Bước 2 + 3: Thực hiện nhiệm vụ

- HS theo dõi câu hỏi, suy nghĩ trả lời nhanh câu hỏi bằng hình thức xung phong.

- HS trả lời sai, HS tổ khác được quyền trả lời.

Bước 4: Đánh giá, kết luận

- GV hệ thống, chốt kiến thức.

- GV đánh giá phần tìm hiểu Tri thức Ngữ văn của HS; khen ngợi, cho điểm theo kết quả HS trả lời.

I. Tìm hiểu tri thức Ngữ văn

1. Truyện truyền kì

- Thể loại văn xuôi tự sự (thời trung đại)

- Yếu tố kì ảo được sử dụng như phương thức nghệ thuật xuyên suốt.

2. Yếu tố kì ảo trong truyện truyền kì

- Yếu tố kì ảo trong truyện truyền kì hiện diện ở mọi thành phần cấu tạo chủ yếu của tác phẩm như: Nhân vật, sự việc, thủ pháp nghệ thuật.

- Vai trò của yếu tố kì ảo trong truyện truyền kì:

+ Nhằm lí giải một nội dung hiện thực nhất định.

+ Tạo nên sự lôi cuốn, sức hấp dẫn, sự li kì,... của tác phẩm.

- Đặc điểm ngôn ngữ trong truyện truyền kì:

+ Đan xen tản văn với biền văn và vận văn

+ Thường sử dụng lối nói so sánh - ẩn dụ.

+ Ưa hình thức biểu đạt cầu kì, khoa trương, phóng đại.

+ Chuộng ngôn từ hoa mĩ; dùng nhiều điển cố, hình ảnh biểu trưng,...

Hoạt động của GV và HS

Dự kiến sản  phẩm

Nhiệm vụ 1. Đọc văn bản

Bước 1: Chuyển giao nhiệm vụ

- Đọc phần giới thiệu tác giả, tác phẩm sau văn bản.

- Khái quát những nét cơ bản nhất về tác giả, tác phẩm.

- Nêu cốt lõi sự thật lịch sử trong tác phẩm

- Tóm tắt tác phẩm bằng sản phẩm năng lực số (slide, inforgraphich)

Bước 2: Thực hiện nhiệm vụ

HS thực hiện nhiệm vụ cá nhân (HS  đọc trước ở nhà và tóm tắt văn bản)

Bước 3: Báo cáo, thảo luận

- HS báo cáo nhiệm vụ 2,3

- HS thực hành  tóm tắt văn bản bằng slide do chính HS thiết kế (Tích hợp khung năng lực số)

- HS nhận xét, bổ sung cho nhau.

Bước 4: Đánh giá, kết luận

 - GV cũng có thể đọc mẫu một đoạn và hướng dẫn HS chọn giọng đọc phù hợp với nội dung văn bản.

- GV chốt kiến thức cơ bản cần đạt.

II. Đọc và tìm hiểu chung

1. Đoàn Thị Điểm: nữ nhà văn nổi tiếng vào đầu TK XVIII, từng mở trường và có công dạy học cho cung nữ trong phủ chúa.

2. Truyện “Hải khẩu linh từ” (Đền thiêng cửa biển)

- Xuất xứ: là một truyện trong “Truyền kì tân phả”, kể về nàng Bích Châu, một cung phi thời Trần, tài sắc đức độ.

- Cốt lõi sự thật lịch sử:

          + Sự nghiệp mở rộng bờ cõi của vua Trần, vua Lê

          + Đền thờ Chế Thắng phu nhân Bích Châu ở Kỳ Anh – Hà Tĩnh

Hoạt động của GV và HS

Dự kiến sản phẩm

Bước 1: Chuyển giao nhiệm vụ

GV tổ chức tiết dạy theo kĩ thuật khăn trải bàn

- GV chia lớp thành 4 nhóm thảo luận

Nhóm 1: Tìm hiểu yếu tố kì ảo và vai trò của yếu tố kì ảo

Cụ thể:

Sơ đồ hóa các sự kiện, chi tiết kì ảo, đánh giá vai trò.

Nhóm 2:  Tìm hiểu về quan điểm hiện thực của tác giả

Cụ thể:

- Nêu suy nghĩ của bạn về quan điểm hiện thực của tác giả thể hiện qua:

+ Việc Giao thần cản trở, lộng hành.

+ Việc miêu tả “bộ máy nhà nước” của Quảng Lợi vương.

+ Nội dung hai bức thư trao đổi của vua Lê Thánh Tông và Quảng Lợi vương.

Nhóm 3: Tìm hiểu về nhân vật truyền kì: Bích Châu

Cụ thể:

- Thông qua lời can gián, suy nghĩ và hành động của nàng Bích Châu, bạn có nhận xét gì về phẩm chất, đức tính của mẫu hình người phụ nữ mà tác giả đã xây dựng trong truyện?

- Bình luận về chi tiết nàng Bích Châu hiển linh giúp vua thắng trận và việc nàng được lập đền thờ.

Nhóm 4: Tìm hiểu về nghệ thuật truyện truyền kì

Cụ thể:

- Nhận xét về gôi kể, ngôn ngữ

- Sự đan xen giữa yếu tố lịch sử và yếu tố kì ảo trong câu chuyện đã đóng vai trò như thế nào trong việc thể hiện thông điệp của tác phẩm?

Bước 2: Thực hiện nhiệm vụ

HS thực hiện nhiệm vụ theo nhóm (tùy theo từng nhiệm vụ được giao).

Bước 3: Báo cáo, thảo luận

- Các nhóm báo cáo sản phẩm:

+ Lượt 1:

++ Đại diện nhóm 1 báo cáo. Nhóm 2 nhận xét, bổ sung đặt câu hỏi.

++ GV tiểu kết phần 1

+ Lượt 2:

++ Đại diện nhóm 2 báo cáo. Nhóm 3 nhận xét, bổ sung đặt câu hỏi.

++ GV tiểu kết phần 2

+ Lượt 3:

++ Đại diện nhóm 3 báo cáo. Nhóm 4 nhận xét, bổ sung đặt câu hỏi.

++ GV tiểu kết phần 3

+ Lượt 4:

++ Đại diện nhóm 4 báo cáo. Nhóm 5 nhận xét, bổ sung đặt câu hỏi.

++ GV tiểu kết phần 4

Bước 4: Đánh giá, kết luận

GV tổ chức nhận xét, đánh giá phần làm việc của các nhóm, chốt vấn đề.

III. Khám phá văn bản

1. Yếu tố kì ảo và quan điểm hiện thực

a. Yếu tố kì ảo

- Nhân vật kì ảo: Giao thần, Quảng Lợi vương, Bích Châu

- Sự kiện, chi tiết kì ảo:

  + Miếu linh, Giao thần cản trở

  + Bích Châu hiến mạng cứu nguy

  + Bích Châu hiển linh, dâng ngọc minh châu cho vua Lê

  + Thuỷ quốc của Quảng Lợi vương

  + Giao thần bị trừng trị

  + Vua Lê Thánh Tông gặp lại Bích Châu

- Vai trò của yếu tố kì ảo:

  + Tạo nên cốt truyện li kì, huyền hoặc

  + Tô đậm tài năng, phẩm chất nhân vật

  + Lí giải hiện thực, thể hiện quan điểm hiện thực

b. Quan điểm hiện thực

- Việc Giao thần cản trở, lộng hành: phản ánh thực trạng quan lại tham ô, tà dâm, nhũng nhiễu dân lành

- Việc miêu tả bộ máy nhà nước của Quảng Lợi vương: gián tiếp ca ngợi mô hình bộ máy cai trị của nhà nước phong kiến thời Lê; thể hiện khát vọng về xã hội ổn định, có tôn ti trật tự cụ thể

- Nội dung 2 bức thư trao đổi của vua Lê Thánh Tông và Quảng Lợi vương:

       + Đề cao chuẩn mực xã hội và kỉ cương phép nước; phân rõ chính tà

        + Đề cao phẩm chất, đạo lí làm người

=> Từ cốt lõi lịch sử, thông qua yếu tố kì ảo trong truyện “Hải khẩu linh từ”, Đoàn Thị Điểm đã nhìn nhận, phản ánh hiện thực; biểu lộ khát vọng về một xã hội công bằng, chính trực theo tinh thần Nho giáo.

2. Nhân vật Bích Châu

- Bích Châu dâng biểu can gián: khuyên vua dừng việc binh đao để dân chúng được yên vui -> nhận rõ gốc rễ của chính sự; tấm long bao dung, thương dân...

- Hành động gieo mình xuống biển, tự nộp thân mình cho Giao thần để gỡ mối nguy cho quan quân -> tinh thần trượng nghĩa, dung cảm hi sinh vì cơ đồ vua Trần

- Bích Châu hiển linh 2 lần vào đời vua Lê Thánh Tông

          + Lần 1: được minh oan, nàng phù trợ giúp vua thắng giặc

          + Lần 2: mong vua sửa ý thơ ca ngợi mình để cho hợp lẽ ân nghĩa vua tôi, vợ chồng -> khí tiết, phẩm giá trung trinh, cao đẹp.

3. Nghệ thuật kể chuyện

- Ngôi kể thứ 3, kể theo trình tự thời gian

- Ngôn ngữ trang nhã, hoa mĩ, sử dụng nhiều điển cố

- Ngôn ngữ đối thoại được sử dụng với tầng suất cao; lời thoại tự nhiên, nhuần nhuyễn, nổi bật tích cách nhân vật.

- Đan xen yếu tố thực và yếu tố ảo: không gian, thời gian, giấc mộng

Hoạt động của GV và HS

Dự kiến sản  phẩm

Bước 1: Chuyển giao nhiệm vụ

 Nêu nội dung, chủ đề, tư tưởng của văn bản.

Bước 2: Thực hiện nhiệm vụ

 HS suy nghĩ cá nhân và ghi ra giấy câu trả lời trong 02 phút.

Bước 3: Báo cáo, thảo luận

- GV gọi 2 HS trình bày 01 phút kết quả.

- HS khác lắng nghe, nhận xét, bổ sung

Bước 4: Đánh giá, kết luận

GV chuẩn kiến thức.

IV. Tổng kết

Câu chuyện ca ngợi tấm gương tài sắc vẹn toàn, bao dung đôn hậu; một lòng trung nghĩa, vì nước quên thân,... của nàng Bích Châu, người phụ nữ tài sắc vẹn toàn, một lòng vì non sông đất nước; đồng thời gián tiếp đề cập quá trình thống nhất giang sơn của các triều đại phong kiến.

Tiêu chí

Mô tả tiêu chí

Kết quả

Đạt

Chưa đạt

Hình thức

Đảm bảo quy cách một đoạn văn với độ dài khoảng 150 chữ.

Xác định đúng vấn đề nghị luận

Cảm nhận về hình tượng nhân vật Bích Châu trong tác phẩm.

Nội dung

Đề xuất được hệ thống ý

Cảm nhận chung về nhân vật Bích Châu.

Cảm nhận cụ thể về nhân vật Bích Châu: Tài sắc vẹn toàn, bao dung đôn hậu; một lòng trung nghĩa, vì nước quên thân;... Tác giả đã xuất phát từ cảm quan luân lí, đạo đức và tư tưởng Nho học chính thống để xây dựng một mẫu hình nhân vật người phụ nữ lí tưởng.

Bày tỏ cảm xúc và suy nghĩ về nhân vật Bích Châu.

Sắp xếp ý

Sắp xếp hệ thống ý phù hợp

Lập luận

Triển khai luận điểm

Triển khai được ít nhất 2 luận điểm

Thao tác lập luận và phương thức biểu đạt

Thao tác lập luận và phương thức biểu đạt phù hợp

Lí lẽ - dẫn chứng

Lập luận chặt chẽ, thuyết phục

Diễn đạt

Đảm bảo chuẩn chính tả, dùng từ, ngữ pháp

Sáng tạo

Suy nghĩ, cảm nhận sâu sắc, diễn đạt mới mẻ

Tiêu chí

Mô tả tiêu chí

Điểm

Hình thức

Đảm bảo hình thức loại hình nghệ thuật đã chọn.

2,0

Nội dung

Thể hiện đúng chủ đề: Nàng Bích Châu – Nữ trung hào kiệt nước Nam.

3,0

Trình bày

Trình bày sinh động, hấp dẫn.

2,0

Sáng tạo

Thể hiện được năng lực đặc biệt, chạm tới trái tim người thưởng thức.

3,0

Hệ thống đề mục đọc hiểu

Câu hỏi

Nội dung cần đạt

1. Yếu tố kì ảo và quan điểm hiện thực

a. Yếu tố kì ảo

Câu 1

Câu 4

- Liệt kê ngắn gọn các sự kiện, chi tiết kì ảo

- Đánh giá vai trò

b. Quan điểm hiện thưc

Câu 5

Giải mã 3 chi tiết kì ảo để thấy được quan điểm, vấn đề hiện thực

2. Nhân vật Bích Châu

Câu 2

Câu 7

Phẩm chất, đức tính của mẫu hình người phụ nữ qua một số chi tiết tiêu biểu.

3. Nghệ thuật kể chuyện

Câu 6

Câu 3

Nhận xét về ngôn ngữ, sự đan xen giữa yếu tố thực và yếu tố ảo.